VEZİR TONYUKUK YAZITI (720)
Giriş
Vezir Tonyukuk Yazıtı, Türk tarihinin en önemli yazılı kaynaklarından biri olup, 8. yüzyılın başlarında, 720 yılı civarında dikilmiştir. Orhun Yazıtları içinde yer alan bu eser, Bilge Tonyukuk tarafından kendi hayatını ve başarılarını anlatmak amacıyla yazdırılmıştır. Yazıt, Türk devlet yönetimi, askeri stratejiler ve Türklerin yaşam tarzı hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.
Tonyukuk Kimdir?
Bilge Tonyukuk, II. Göktürk (Kutluk) Kağanlığı’nın kuruluşunda büyük rol oynayan önemli bir devlet adamı ve başvezirdir. Kutluk Kağan (İlteriş Kağan) ve ardından gelen Kapgan Kağan ve Bilge Kağan dönemlerinde vezirlik yapmış, devletin hem askeri hem de siyasi işlerinde büyük sorumluluklar üstlenmiştir. O, devletin güçlenmesi için akılcı politikalar izleyen, savaş stratejileri geliştiren ve Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi veren önemli bir figürdür.
Tonyukuk Yazıtı’nın Özellikleri
- Orhun Alfabesi ile yazılmıştır.
- İki dikili taş halinde bulunmaktadır.
- Diğer Orhun Yazıtlarından farklı olarak, hükümdarlar adına değil, bizzat Tonyukuk’un kendisi adına dikilmiştir.
- Eserin yazarı Bilge Tonyukuk’tur ve kendisini anlatır.
- Çin tehdidine karşı verilen bağımsızlık mücadelesini ve Göktürklerin yeniden yükselişini anlatır.
Tonyukuk Yazıtı’nın Konusu
Yazıt, Göktürklerin Çin esaretinden kurtuluşu, devletin yeniden kuruluşu, askeri zaferler ve devlet yönetimi üzerine yoğunlaşmaktadır. Yazıtta, Bilge Tonyukuk’un Göktürk Kağanlığı’nın yeniden güçlenmesindeki rolü detaylı şekilde anlatılır.
1. Çin Esaretinden Kurtuluş
Yazıtta, Göktürklerin bir dönem Çin egemenliği altında yaşadığı ve bu durumdan duyulan rahatsızlık dile getirilir. Tonyukuk, halkın bağımsızlık mücadelesine yönlendirilmesi gerektiğini belirtir. Çin’in baskıcı yönetimi ve Göktürklerin özgürlükçü yaşam tarzı arasındaki fark vurgulanır.
2. Kutluk Kağan’ın İsyanı ve Devletin Yeniden Kurulması
Kutluk Kağan, Çin’e karşı bir isyan başlatarak 681 yılında II. Göktürk Kağanlığı’nı kurmuştur. Tonyukuk, bu süreçte Kutluk Kağan’a danışmanlık yapmış, askeri ve stratejik kararlarıyla ona rehberlik etmiştir. Göktürklerin devlet kurma süreci anlatılırken, karşılaşılan zorluklar ve başarılı askeri taktiklerden bahsedilir.
3. Çin’e Karşı Savaşlar ve Askeri Başarılar
Yazıtta, Tonyukuk’un önderliğinde Çin ve diğer düşmanlarla yapılan savaşlar anlatılır. Göktürklerin nasıl güçlü bir orduya sahip olduğu, düşmanları nasıl yendiği ve savaş stratejileri detaylandırılır. Tonyukuk, Göktürklerin bozkır savaş taktiklerini ustalıkla kullandığını vurgular.
4. Türklerin Yaşam Tarzı ve Bağımsızlık Anlayışı
Yazıt, Türklerin bozkırda göçebe bir yaşam sürdüğünü, bu yaşam tarzının onlara bağımsızlık sağladığını ve yerleşik hayata geçmenin tehlikelerini de anlatır. Tonyukuk, Çinlilerin tarıma dayalı ve yerleşik bir hayat sürerken Türklerin özgürlükçü ve savaşçı bir millet olduğunu dile getirir. Bu bağlamda, Türklerin kendi kültürel kimliklerini korumaları gerektiğini vurgular.
Yazıtın Önemi
- Bağımsızlık ve özgürlüğün önemi vurgulanmaktadır.
- Devlet yönetimi ve askeri stratejiler hakkında önemli bilgiler vermektedir.
- Göktürklerin nasıl bir yönetim anlayışına sahip olduğu açıklanmaktadır.
- Bozkır yaşam tarzının korunması gerektiği anlatılmaktadır.
- Kendi adına yazıt diken ilk Türk devlet adamıdır.
Sonuç
Vezir Tonyukuk Yazıtı, Göktürk Kağanlığı’nın kuruluşunu, devlet yönetimini, savaş stratejilerini ve bağımsızlık mücadelesini anlatan eşsiz bir eserdir. Tonyukuk’un bilgelik ve tecrübesiyle nasıl bir devlet adamı olduğunu gözler önüne seren bu yazıt, Türk tarihinin en önemli yazılı belgelerinden biri olarak kabul edilmektedir.
