Tanrıya Bakıyorlardı (Their Eyes Were Watching God), Zora Neale Hurston’ın 1937 yılında yayımlanan, Afro-Amerikan edebiyatının önemli eserlerinden biridir. Roman, özellikle kadın karakterlerin kendilik arayışlarını, aşk, kimlik ve özgürlük temalarını işler. Hurston, bu eserinde, siyahîlerin ve özellikle siyahî kadınların yaşadığı zorlukları derinlemesine ele alırken, aynı zamanda onları kendi kaderlerini ellerinde tutan güçlü figürler olarak resmeder. Romanın başkahramanı Janie Crawford’ın hayatı, bu temaların etrafında şekillenir.
Kısa Özet
Roman, Janie Crawford’ın, yaşamının büyük bir kısmını geride bırakmış yaşlı bir kadın olarak, hayatını anlatan hikayesiyle başlar. Janie, Florida’nın küçük bir kasabasına döner ve kasaba halkı onun hikayesini merakla dinler. Bu anlatım, romanın ana yapısını oluşturur: Janie’nin geçmişi üzerine yaptığı bir yolculuk.
Anlatıcı, Janie’nin hayatını dört ana evlilik üzerinden keşfeder. Roman, Janie’nin her bir evliliği, aşkı, hayal kırıklıkları ve içsel dönüşümünü anlatırken, onun özgürlük ve kimlik arayışını derinlemesine işler.
Birinci Evlilik: Logan Killicks
Janie, genç yaşta, annesinin ve büyükannesinin isteğiyle, kendisinden çok yaşlı ve ona hiç aşık olmayan bir adam olan Logan Killicks ile evlenir. Logan, Janie’yi fiziksel olarak bir eşya gibi kullanmaya başlar. Onunla arasında bir sevgi bağı yoktur, sadece maddi güvenlik ve sabır vardır. Bu evlilik, Janie’nin hayatındaki ilk büyük hayal kırıklığıdır. Janie, sevgiyi ve özgürlüğü ararken, Logan’ı terk edip daha fazla bağımsızlık aramak üzere yola çıkar.
İkinci Evlilik: Joe (Jody) Starks
Janie, Logan’dan ayrıldıktan sonra, kendisini daha fazla hayal gücüne sahip, daha fazla güç isteyen bir adam olan Joe Starks ile evlendirir. Joe, Janie’ye daha fazla prestij ve toplumda daha iyi bir yaşam sunma vaadiyle gelir. Ancak, zamanla Joe’nun baskıcı doğası ortaya çıkar. Janie, Joe’nun kasaba başkanı olması ve onun şöhretine odaklanması nedeniyle kendisini kısıtlanmış hisseder. Joe, Janie’nin kişiliğini ve içsel dünyasını hep yok sayar, onu sadece bir eş olarak görmekle yetinir. Bu evlilik de Janie’nin hayalini kurduğu özgürlük ve gerçek sevgiden yoksundur.
Üçüncü Evlilik: Vergie
Janie’nin hayatındaki üçüncü evlilik, Vergie adında bir adamla yaptığı kısa süreli bir ilişkidir. Bu evlilik, onun tek amacını karşılamaz ve daha kısa sürer.
Dördüncü Evlilik: Tea Cake (Vergie)
Son olarak, Janie, hayatındaki gerçek aşkı bulur: Tea Cake adında bir genç, enerjik ve bağımsız bir adamla evlenir. Tea Cake, Janie’ye gerçek anlamda özgürlük ve sevgi sunar. Onunla, Janie, bir kadın olarak gerçekten kendisini bulur. Tea Cake ile birlikte Janie, hem içsel hem de dışsal özgürlük yolculuğuna çıkar. Tea Cake, Janie’nin hem zihinsel hem de duygusal anlamda büyümesine, kendisini gerçek anlamda keşfetmesine ve kadınlık kimliğini tam anlamıyla bulmasına yardımcı olur. Ancak, Tea Cake’in hastalığı ve evliliklerinde yaşanan zorluklar, onun hayatındaki nihai dönüşümü belirler. Tea Cake’in trajik ölümü, Janie’ye tekrar özgürlüğünü kazandırır, çünkü ona olan bağlılığı, Janie’yi köleleştiren ve kısıtlayan bir etkiden arındırır.
Ana Temalar
- Özgürlük ve Bağımsızlık: Janie’nin hayatındaki en büyük tema özgürlük ve bağımsızlık arayışıdır. Erken yaşlardan itibaren çevresindeki herkes ona bir kimlik dayatır: Büyükannesi, toplum, kocaları. Ancak, Janie nihayetinde kendi yolunu bulur ve kendi kimliğini kendi koşullarıyla tanımlar. Tea Cake’le ilişkisi, ona hem duygusal hem de toplumsal anlamda özgürlük kazandıran bir dönüm noktası olur.
- Kadın Kimliği ve Toplumsal Cinsiyet: Roman, kadınlık, kadınların kendilerini nasıl tanımladıkları ve toplumun kadınlara nasıl roller biçtiği üzerine önemli bir söylem içerir. Janie, başlarda toplumsal normlara göre hareket etmeye zorlanırken, Tea Cake’le birlikte, kendisini bir kadın olarak gerçekten tanır. Kendi iç dünyasını bulma yolculuğu, kadınların toplumdaki rollerine karşı duydukları baskı ve bu baskılardan kurtulma isteklerinin bir metaforudur.
- Aşk ve İlişkiler: Janie’nin dört evliliği, aşkı ve ilişkilerdeki tatmini gösterir. İlk iki evlilik, Janie için sevgi yerine güvenlik ve statü arayışı olsa da, üçüncü ve dördüncü evlilikleri ona gerçek aşkı ve duygusal bağı sunar. Tea Cake ile olan ilişkisi, Janie’nin kendisini tamamlayan, gerçek anlamda sevgi ve eşitlik bulduğu bir ilişkidir.
- Toplumsal Beklentiler ve Sınıf: Janie’nin kasaba halkı tarafından sürekli olarak yargılanması, onun toplumsal sınıfla ilgili bir mücadele içinde olduğunu gösterir. Kocasının şöhreti ve toplumun ona yüklediği roller de Janie’nin kişisel özgürlüğünü kısıtlar. Ancak Tea Cake ile birlikte, Janie, kasaba halkının ve toplumun beklentilerine karşı durur ve kendi kimliğini kabul ettirir.
- Doğa ve Hayatın Döngüsü: Roman boyunca doğa, hem bir fon hem de sembolik bir öğe olarak yer alır. Janie’nin yaşamındaki en özgür anlar, doğayla iç içe olduğu anlarda gerçekleşir. Ayrıca, hayatın döngüselliği ve ölümün kaçınılmazlığı da tema olarak işlenir. Tea Cake’in ölümü, yaşamın döngüselliğine dair bir hatırlatma olarak hikayeye dahil edilir.
Sembolizm ve Anlamlar
- Horizon (Ufuk): Janie’nin hayatındaki en belirgin sembol, ufuktur. Ufuk, sürekli bir arayışı, bir geleceği temsil eder. Janie’nin yaşamı, sürekli olarak bu ufukta bir şeyleri keşfetme ve kendini bulma arayışıdır.
- Beyaz ve Siyah Renkler: Zora Neale Hurston, hikâyede renkleri sembolik olarak kullanır. Beyaz renk, toplumun ve kuralların dayattığı normları simgelerken, siyah renk, özgürlüğü ve kendi kimliğini bulmayı ifade eder. Janie’nin Tea Cake’le kurduğu ilişki, bu renkler arasında bir denge ve yenilenmeyi temsil eder.
Sonuç
Tanrıya Bakıyorlardı, bir kadının aşk, kimlik ve özgürlük arayışının yanı sıra toplumsal baskılara karşı verdiği mücadelenin derin bir anlatısıdır. Janie, yaşamının her aşamasında, başkalarının beklentilerini karşılamaktan çok, kendi yolunu bulmaya ve kendisini ifade etmeye çalışır. Tea Cake’le birlikte, gerçek aşkı ve özgürlüğü keşfeder, ancak Tea Cake’in ölümü, Janie’yi toplumsal ve kişisel açıdan yeniden şekillendirir. Romanın sonunda, Janie, hayatta sadece kendi kimliğini ve mutluluğunu bulmuş bir kadındır. Bu eser, sadece bir kadın hikayesi değil, aynı zamanda insanın özgürleşme ve kendini bulma mücadelesinin evrensel bir anlatısıdır.
