Bilge Kağan Yazıtı (735), Göktürklerin 8. yüzyıldaki hükümdarı Bilge Kağan adına Orhun Vadisi’nde dikilmiş olan bir anıttır. Bu yazıt, Orhun Yazıtları’nın en önemli örneklerinden biridir ve Türk tarihinde önemli bir döneme ışık tutmaktadır. Bilge Kağan, Göktürklerin 2. Devleti’nin (682–745) hükümdarı olarak hem devletin yönetimini hem de halkının refahını sağlama yönünde büyük bir çaba sarf etmiştir. Bu yazıt da, onun yönetimindeki başarılarını, halkına olan hitaplarını, devletin yükselişini ve çöküşünü anlatan değerli bir kaynaktır.
Bilge Kağan Yazıtı’nın İçeriği:
Bilge Kağan Yazıtı, hükümdar Bilge Kağan’ın hem kişisel başarılarını hem de Türk halkının tarihindeki önemli olayları anlatan geniş bir içerik sunar. Yazıt, her ne kadar Bilge Kağan’ın zaferlerini anlatsa da aynı zamanda Türk milletinin karşılaştığı içsel zorlukları, devletin çöküşüne dair yorumları ve yeniden yükselmesi sürecini de dile getirir. Yazıtın genel hatlarıyla içeriği şu şekilde özetlenebilir:
- Devletin Yükselmesi ve Çöküşü: Yazıt, Göktürk Devleti’nin eski parlak dönemini ve bu dönemin sona ermesinin ardından yaşanan zorlukları anlatır. Bilge Kağan, devletin iç karışıklıklarla zayıfladığını ve halkının da bu olumsuzluktan etkilendiğini vurgular. Ancak, bu düşüşün ardından halkı yeniden toparlayarak güçlü bir hükümet kurmak için yaptığı çabaları da aktarır.
- Bilge Kağan’ın Yönetimi ve Liderliği: Yazıt, Bilge Kağan’ın halkına yaptığı konuşmalarla doludur. Halkına adaletli ve bilgece davranmanın öneminden, devleti yönetirken izlediği yol ve hedeflerinden bahseder. Bilge Kağan, devletin yeniden güçlenmesi için geçmiş hatalardan ders almayı ve halkın birliğini sağlamayı savunur.
- Halkın Durumu ve Toplumsal Değişimler: Bilge Kağan, yazıtta sadece askeri zaferlere değil, aynı zamanda halkın refahına da değinir. Halkın içindeki huzursuzlukları ve devletin zayıflamasının nedenlerini eleştirir. Yazıtta, halkın birleşmesi, kaybolan değerlerin yeniden kazanılması gerektiği vurgulanır.
- Türk Töresi ve Devletin Temelleri: Bilge Kağan, devletin ve halkın devamlılığını sağlayacak olan unsurlar arasında Türk töresinin korunmasının önemine de değinir. Geleneksel Türk değerlerinin, devletin temeli olduğunu savunur ve halkını bu değerlere sahip çıkmaya çağırır.
- Çin ile İlişkiler: Bilge Kağan, yazıtta Çin ile olan ilişkilerinden ve bu ilişkilerin Türk devleti üzerindeki etkilerinden de bahseder. Çin’e karşı izlenen stratejiler, Türklerin bağımsızlık ve özgürlük mücadelesiyle ilgili bilgiler içerir. Çin ile yapılan diplomatik ve askeri mücadeleler, Türklerin Orta Asya’daki üstünlüklerini korumaları için hayati önemdedir.
- Ebedi Türk Devleti: Yazıt, Türk milletinin sonsuza kadar var olması gerektiği idealiyle bitirilir. Bilge Kağan, halkına verdiği mesajlarla Türk devletinin güçlü kalacağını ve hiçbir zaman yok olmayacağını ifade eder. Bu, aynı zamanda Türk milletinin bağımsızlık ve özgürlük düşüncesinin bir yansımasıdır.
Bilge Kağan Yazıtı’nın Dil ve Üslubu:
Yazıt, Göktürk alfabesiyle yazılmış olup, dönemin Eski Türkçesinin en önemli örneklerinden biridir. Dil, oldukça etkileyici ve anlam yüklüdür. Bilge Kağan, halkına seslenirken hem bilgece bir dil kullanır hem de halkın birlikte hareket etmesinin gerekliliğine vurgu yapar. Yazıtta, divan edebiyatının etkileri görülmez, ancak bir liderin halkını yönlendiren diline dair önemli izler taşır. Yazıtta kullanılan dil, halkın anlayabileceği ve içselleştirebileceği bir biçimde şekillendirilmiştir.
Bilge Kağan Yazıtı’nın Tarihsel Önemi:
Bilge Kağan Yazıtı, sadece bir hükümdarın zaferleri ve devletin yükselmesi hakkında bilgi vermez; aynı zamanda Türk milletinin kültürel değerleri, toplumsal yapısı ve hükümetin işleyişi hakkında önemli bilgiler sunar. Orhun Yazıtları’nın en önemli metinlerinden biri olarak, hem Türk tarihine dair çok değerli bir kaynaktır hem de Türk dilinin erken dönemine ait bir örnek sunar.
Ayrıca, yazıtın içerdiği öğretiler, özellikle Türk halkının birliğine, millî kimliğine ve geleneklerine olan bağlılığını temsil eder. Bu yönüyle, sadece 8. yüzyıl Türk toplumunun değil, sonraki nesillerin de değerlerine ışık tutmuştur.
Bilge Kağan Yazıtı’nın Günümüze Etkisi:
Yazıt, Türklerin geçmişine, geleneklerine ve millî bilincine dair önemli bir belgedir. Bugün bile, Türk milletinin tarihindeki bu önemli metin, kültürel hafızanın güçlenmesine ve Türk dilinin tarihî sürecinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaktadır.
Bilge Kağan Yazıtı, Orhun Yazıtları arasında en uzun ve en derin içerikli olanlardan biridir. Bu yazıtın, özellikle Türk devlet geleneği ve Türk milletinin kültürel mirası açısından ne denli önemli olduğunu söylemek mümkündür.
