Altun Yaruk (Işık), Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olan ve Orta Türkçe ile yazılmış bir dinî ve ahlaki metindir. Bu eser, Uygur Türkleri dönemine ait olup, aynı zamanda Maniheizm etkisi altında yazılmıştır. Maniheizm, Persli dini bir inanç sistemidir ve Orta Asya’da özellikle Uygur Türkleri arasında yayılmıştır. Altun Yaruk, Uygurların inançlarını ve ahlaki değerlerini yansıtan bir eser olarak kabul edilir.
Altun Yaruk’un İçeriği:
Altun Yaruk, Işık veya Altun Yaruq, aslında bir tür vahiy kitabı ve manevi bir öğreti niteliği taşır. Eserin ana temasını, dünya görüşü ve insanlıkla ilgili doğru davranışları öğreten ahlaki ve manevi öğretiler oluşturur. Ayrıca Işık ya da Altun Yaruk, kelime anlamı itibariyle “altın ışık” veya “aydınlık” gibi anlamlar taşıyabilir.
Altun Yaruk’un içeriği, maniheist düşünceyi yansıtan öğretilerle yoğrulmuştur. Maniheizmdeki iyi ve kötü, ışık ve karanlık arasındaki çatışmalar, insanın doğru yolu bulma mücadelesi eser boyunca dile getirilir. İyi ve kötü arasındaki mücadele ve insanın bu mücadelede nasıl bir yol izlemesi gerektiği, eserin ana eksenini oluşturur.
Altun Yaruk’un Temalarından Bazıları:
- Işık ve Karanlık Teması: Eserde, ışık ve karanlık arasındaki çatışma önemli bir yer tutar. Işık, doğru yolu, bilgeliği ve erdemi simgelerken, karanlık ise kötü yolu, cehaleti ve kötülüğü temsil eder. Işığa yönelmek, insanın ruhsal ve ahlaki gelişimi için gereklidir.
- Maniheist Etkiler: Eserin öğretileri, Maniheizmin temel ilkeleriyle şekillenir. Maniheizmde, tüm evrenin ışık ve karanlık güçlerin çatışmasından oluştuğu kabul edilir. İnsan da bu çatışmada bir tarafı seçmek zorundadır. Altun Yaruk bu çatışmanın insan hayatındaki yansımasıyla ilgili derin düşünceleri içerir.
- Ahlaki Değerler ve İyi Yaşam: Kitap, insanları doğru yolda yürümeye teşvik eder. Erdemli olmak, içsel bir ışığa sahip olmak ve bu ışığı başkalarına yansıtmak, eserin ana mesajlarıdır. Kötülükten kaçmak ve iyi davranışları benimsemek, insanların mutluluğa ve doğru yaşama ulaşmasının yollarıdır.
- İman ve İnanç: Eserde, özellikle Uygur Türklerinin inancı olan Maniheizmin ışığında doğru inanç ve ibadetler de vurgulanır. Kitap, insanın içsel huzura ermesi ve Tanrı’ya yakınlaşması için doğru yolu izlemesi gerektiğini anlatır.
Altun Yaruk’un Yazılış Amacı:
Altun Yaruk, Maniheizm’in öğretilerini Türk halkına aktarmak amacıyla yazılmış bir eserdir. Uygur Türklerinin, Çin ve Orta Asya’dan gelen farklı kültürlerle etkileşime girmesiyle, özellikle Maniheist öğretiler halk arasında yayılmaya başlamıştı. Bu nedenle eser, bu öğretileri halka öğretmek, onları aydınlatmak ve ruhsal gelişimlerini desteklemek amacı taşır.
Dil ve Üslup:
Altun Yaruk, Uygur Türkçesi ile yazılmıştır ve dönemin Uygur Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir. Eserin dili, hem halkın anlayabileceği şekilde sade hem de derin anlamlar içeren bir üslupla yazılmıştır. Aynı zamanda Maniheist öğretilerini açıklamak için kullanılan simgeler, metaforlar ve alegoriler de eserin dilinde önemli bir yer tutar.
Altun Yaruk’un Önemi:
Altun Yaruk yalnızca Uygur Türkleri için değil, tüm Türk edebiyatı ve Orta Asya Türkleri için önemli bir kaynaktır. Eser, Türklerin İslamiyet’ten önceki inançlarını ve yaşam felsefelerini anlamak açısından da önemlidir. Maniheizmin Türkler üzerindeki etkisini gösteren nadir kaynaklardan biridir.
Ayrıca, eserdeki öğretiler, insanlık tarihi ve manevi değerler açısından evrensel bir anlam taşır. Işık, iyilik ve erdem gibi temalar, sadece Maniheizm çerçevesinde değil, birçok farklı kültür ve inanç sisteminde de benzer şekilde yer alır.
Sonuç:
Altun Yaruk (Işık), hem bir dini öğreti kitabı hem de edebi bir metin olarak önemli bir yer tutar. Uygur Türklerinin kültürel ve dini hayatı hakkında derin bilgiler sunan bu eser, Orta Asya Türkleri’nin inanç sistemlerini, yaşam felsefelerini ve edebiyatlarını anlamak için önemli bir kaynaktır. Aynı zamanda, insanlık tarihindeki ahlaki ve manevi değerlere dair evrensel bir ışık sunar.
