Muhammes Nedir?

Muhammes, Divan edebiyatında yer alan önemli bir nazım şeklidir. Adını Arapça kökenli olan “hamse” (beş) kelimesinden alır, çünkü bu nazım şekli, her biri beş beyitten oluşan bir şiir formudur. Muhammes, genel olarak beş beyitten oluşan bir yapıya sahiptir ve şairin hem teknik becerisini hem de düşünsel derinliğini gösterdiği bir türdür. Divan şairlerinin bu nazım şekliyle, çeşitli temalar üzerinde farklı açılardan derinlemesine düşündükleri ve anlam dünyalarını geliştirdikleri görülür.

Muhammes’in Tanımı ve Yapısı

Muhammes, adını beş beyit içeren yapısından alır ve her bir beyitin kafiye düzeni birbirine bağlıdır. Arapça “hamse” kelimesi, beşi ifade ettiği için, bu nazım şeklinin de beş beyitten oluştuğu anlaşılmaktadır. Muhammes, aslında bir tür gazel ya da kasidenin ilk beş beyitlik bir formudur, ancak kendi içinde bazı özgün kurallar taşır.

Yapısı:

• Beş Beyit: Muhammes, her biri beş beyitten oluşur. Şiir başta, ilk dört beyitten sonra, beşinci beyitte farklı bir anlam derinliği, konu veya tema sunulabilir.
• Kafiye Düzeni: Muhammesin en belirgin özelliği, kafiye düzeninin a-a-b-a-b şeklinde olmasıdır. Bu, ilk dört beyitin ilk üçünde aynı kafiye bulunurken, son beyitte de farklı bir kafiye eklenir.

Örnek Yapı:

1. Beyit 1: A (Kafiye)
2. Beyit 2: A (Kafiye)
3. Beyit 3: B (Kafiye)
4. Beyit 4: A (Kafiye)
5. Beyit 5: B (Kafiye)

Bu şekilde kafiye düzeni, zıtlıklar ve benzerlikler üzerine kurulur ve şairin anlamını ifade ederken ki becerisini gösterir.

Muhammes’in Tarihsel Gelişimi

Muhammesin kökeni Arap edebiyatına dayanır. Divan edebiyatında ise, özellikle 16. yüzyıldan sonra, Türk şairlerinin Fars edebiyatının etkisiyle kullanmaya başladığı bir nazım şekli haline gelmiştir. Başlangıçta mesnevi türüne yakın olarak kabul edilse de, zamanla gazel, kaside ve rubai türlerinde de kullanıldığı görülmüştür. Şairler, bu nazım şekliyle gönül dünyalarını ifade etmiş ve şiirlerine anlam zenginliği katmışlardır.

Muhammes’in Özellikleri

1. Beş Beyitten Oluşur:
   • Muhammes, yapısal olarak beş beyitten oluşur. Bu, ona özgü bir özellik olup, şairin belirli bir temayı beş beyitlik bir yapı içinde işlemesini sağlar.
2. Kafiye Düzeni:
   • Muhammes, a-a-b-a-b şeklinde bir kafiye düzenine sahiptir. İlk dört beyit belirli bir kafiye dizisini takip ederken, beşinci beyitte ise farklı bir kafiye kullanılır. Bu durum, şaire anlam yoğunluğu katma ve şiire estetik bir derinlik ekleme fırsatı tanır.
3. İçsel Bütünlük:
   • Muhammesin tamamındaki anlam birliği, ilk dört beyitte yer alan aynı kafiye düzeninin ve temanın işlemeyle ortaya çıkar. Son beyitte ise şair, yeni bir bakış açısı veya yorum getirerek, şiirin anlamını genişletir.
4. Tematik Ağırlık:
   • Muhammes, genellikle aşk, doğa, ölüm, hayatın geçiciliği gibi felsefi ve duygusal temalarla işlenir. Şairin içsel dünyasında derinlemesine yer edinen düşünceler, genellikle bu nazım şekliyle şiirleştirilir.
5. Şairin Yaratıcılığı:
   • Muhammes, şairin teknik becerisini ortaya koyar. Çünkü bu nazım şekli, belirli bir kafiye düzeni ve beş beyitten oluştuğu için şairin düşüncelerini çok net bir şekilde ve sınırlı bir çerçevede ifade etmesini gerektirir. Şairin bu yapıya nasıl yorum kattığı, şairin yaratıcılığını gösterir.

Muhammes’in Kullanıldığı Şairler ve Eserler

Muhammes, özellikle Divan edebiyatı şairleri tarafından tercih edilmiştir. Bu nazım şekli, şairlerin söz sanatlarını ve düşünsel derinliklerini dışa vurdukları bir alandır.

• Bâkî, Fuzûlî, Nedim, Zâtî gibi ünlü şairler muhammes kullanmışlardır.
• Fuzûlî, Muhammes türünde yaptığı eklemelerle özgün ve anlamlı şiirler yazmıştır.
• Bâkî, muhammesin en başarılı örneklerinden birini verirken, şiirlerinde kafiye düzenini ve şiirsel ahengi ustalıkla kullanmıştır.

Muhammes’e Örnek Bir Şiir

Aşağıda, bir muhammes örneği verilmiştir. Bu örnekte, beş beyitten oluşan şiir a-a-b-a-b kafiye düzenine sadık kalınarak yazılmıştır:

Orijinal Muhammes Şiiri:

Beyit 1
Bütün gözlerimde seni görmek isterim,
İçimdeki hasretin, seni beklerim.

Beyit 2
Gecelerim karanlık, sensiz bir dünyada,
Sonsuza kadar seni ararım, seni beklerim.

Beyit 3
Bir gün gelir de, seni bulurum diye,
Yaralı kalbimi onarım, seni beklerim.

Beyit 4
Hüzünle sarar her yanı karanlık gece,
Her sabah seni bulurum, seni beklerim.

Beyit 5
Sonsuza kadar bir arada yaşarız,
Ve hiçbir zaman ayrılmam, seni beklerim.

Burada görüldüğü gibi, ilk dört beyitte “seni beklerim” düşüncesi işlenmiş, ve son beyitte ise bir umut ve bütünlük sağlanmıştır.

Sonuç

Muhammes, Divan edebiyatının önemli nazım şekillerinden biridir ve şairlere özgün bir biçim ve ifade imkânı sunar. Beş beyitlik yapısı ve kafiye düzeni ile şairin yaratıcılığını ortaya koyduğu, estetik açıdan zenginleştirilmiş şiirler ortaya çıkarır. Bu nazım şekli, şairlerin duygu ve düşüncelerini derinlemesine ifade etmeleri için kullanışlı bir araç olmuştur. Muhammesin kafiye düzeni, tematik derinliği ve sanatsal zenginliği, onu Divan edebiyatının en özel ve dikkat çeken türlerinden biri yapmaktadır.