Orhun Yazıtları
Orhun Yazıtları Nedir?
Orhun Yazıtları, 8. yüzyılda Göktürkler tarafından diktirilmiş, Türk tarihinin ve edebiyatının en eski yazılı belgelerinden biridir. Göktürk alfabesi ile yazılan bu yazıtlar, Türklerin bağımsızlık mücadelesini, devlet yönetimini ve halk-devlet ilişkisini anlatan birer tarihi belgedir.
Orhun Yazıtlarının Önemi
✅ Türk tarihinin ilk yazılı belgeleridir.
✅ Türkçenin bilinen en eski edebi ve siyasi metinleridir.
✅ Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
✅ Türk devlet anlayışı, halk-devlet ilişkisi, bağımsızlık mücadelesi gibi konular işlenmiştir.
✅ Anıtların bazı bölümleri Çin yazısıyla da yazılmıştır.
Orhun Yazıtlarının Genel Özellikleri
- Dikiliş Tarihi → 8. yüzyılın başlarında (732-735 yılları arasında) dikilmiştir.
- Dikildiği Yer → Günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunan Orhun Vadisi’nde yer almaktadır.
- Dili → Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
- Yazarı → Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk yazıtları farklı kişiler tarafından yazılmıştır:
- Bilge Kağan ve Kültigin Yazıtları → Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.
- Tonyukuk Yazıtı → Bilge Tonyukuk’un kendisi tarafından yazılmıştır.
- İçerik → Türklerin bağımsızlık mücadelesi, devlet yönetimi, halk-devlet ilişkisi, Türk töresi gibi konular işlenmiştir.
- Anlamı → Orhun Yazıtları, sadece tarihi bir belge değil, aynı zamanda Türk kimliğinin ve yönetim felsefesinin bir yansımasıdır.
Orhun Yazıtlarının Bölümleri
1. Kültigin Yazıtı (732)
🔹 Kültigin, Bilge Kağan’ın kardeşidir ve Göktürklerin en önemli komutanlarından biridir.
🔹 Kültigin’in ölümü üzerine, ağabeyi Bilge Kağan tarafından adına diktirilmiştir.
🔹 Yazıtta Kültigin’in savaşlardaki kahramanlıkları ve Türk halkı için yaptıkları anlatılmıştır.
2. Bilge Kağan Yazıtı (735)
🔹 Göktürk Kağanı Bilge Kağan adına dikilmiştir.
🔹 Türk halkına öğütler içerir.
🔹 Türk milletinin birlik olması gerektiği vurgulanır.
🔹 Devletin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda bilgiler verir.
3. Tonyukuk Yazıtı (720-725)
🔹 Bilge Tonyukuk, Göktürklerin önemli bir devlet adamıdır.
🔹 Kendisi tarafından yazılmış olup, askeri ve siyasi başarılarını anlatmaktadır.
🔹 Çinlilerle yapılan savaşlar ve devlet yönetimi hakkında bilgiler içerir.
🔹 Diğer yazıtlardan farklı olarak, daha kişisel bir anlatım içerir.
Orhun Yazıtlarının Konuları
✔️ Türk milletinin birlik ve beraberlik içinde olması gerektiği
✔️ Türk devletinin nasıl yönetilmesi gerektiği
✔️ Türk halkına verilen öğütler
✔️ Türklerin bağımsızlık mücadelesi
✔️ Çinlilere karşı yapılan savaşlar
✔️ Türk töresi ve devlet anlayışı
Orhun Yazıtlarının Keşfi ve Çözülmesi
🔹 19. yüzyılda Rus araştırmacı Nikolay Yadrintsev tarafından keşfedilmiştir.
🔹 1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Wilhelm Thomsen, Orhun Yazıtları’nın dilini çözerek okumayı başarmıştır.
🔹 Daha sonra birçok Türkolog ve tarihçi tarafından incelenmiş ve çevrilmiştir.
Orhun Yazıtları ile Yenisey Yazıtlarının Karşılaştırılması
| Özellik | Orhun Yazıtları | Yenisey Yazıtları |
|---|---|---|
| Konum | Moğolistan, Orhun Vadisi | Yenisey Nehri çevresi |
| Alfabe | Göktürk Alfabesi | Göktürk Alfabesi |
| Boyut | Büyük anıt taşlar | Küçük mezar taşları |
| İçerik | Devlet yönetimi, siyasi olaylar | Mezar taşları, kahramanlık yazıları |
| Tarih | 8. yüzyıl | 7.-9. yüzyıl |
Orhun Yazıtlarından Önemli Sözler
📜 “Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insan oğlu yaratılmış.”
📜 “Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Ölesiye, bitesiye çalıştım.”
📜 “Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye atam kağan kazanıp bıraktı.”
Sonuç
Orhun Yazıtları, sadece Türk tarihi için değil, dünya tarihindeki en önemli yazılı belgelerden biridir. Türk devlet anlayışı, bağımsızlık mücadelesi ve halk-devlet ilişkileri hakkında önemli bilgiler sunar. Bu yazıtlar, Türk milletinin geçmişini anlamak için büyük bir öneme sahiptir.
